Bảo tàng Quảng Ninh hiện đang lưu giữ, bảo quản và trưng bày một hiện vật rất giá trị có tên gọi Thống đồng thời Trần, số đăng ký BTQN 6124/KL1079. Thống được Bảo tàng Quảng Ninh sưu tầm trong Dự án sưu tầm và trưng bày Bảo tàng của Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Quảng Ninh năm 2018.

 

Thống có chiều cao 37cm, đường kính miệng 42,5 - 43,5cm, đường kính thân 45cm, đường kính đáy 37,5cm, khoảng cách từ gờ miệng đến quai 11,6cm, khoảng cách giữa hai quai (đôi quai thứ nhất 13,2cm, đôi quai thứ hai 12,4 cm), tổng trọng lượng 15.000 gram.

 

Nhìn tổng thể, thống có dáng hình trụ, thành cong, gờ miệng phẳng, loe ngang, thân phình kiểu tang trống, đáy bằng, trên thân đúc nổi hai đôi quai đối xứng nằm giữa hai đường gờ nổi. Sát chân quai là họa tiết hoa mai đúc nổi nhiều cánh, đây là họa tiết hoa văn đúc nổi duy nhất trang trí trên thống. Tại phần tiếp xúc giữa thân và hai đôi quai thống được đúc nổi bốn bông hoa mai có đường kính 2,6 - 2,9cm. Mỗi bông hoa có 6 cánh bám lấy phần chân quai vừa có giá trị trang trí tăng thêm tính thẩm mỹ, mặt khác có thể là phần gia cố thêm độ vững chắc của quai khi thống được sử dụng vào mục đích chứa, đựng hoặc khiêng thống diễu hành trong các nghi lễ.

 

Căn cứ vào hình dáng, chất liệu, kỹ thuật đúc, họa tiết hoa văn trang trí, đặc biệt hoa mai trang trí quai đeo đúc nổi là những biểu tượng phổ biến của thời Trần. Các chuyên gia xác định đây là hiện vật gốc thời Trần thế kỷ XIII – XIV, được sử dụng như là vật tế khí trong các hoạt động nghi lễ của đời sống cung đình (miếu/đường) thời Trần và tiếp tục được sử dụng trong các giai đoạn lịch sử sau.

 

Ngoài họa tiết hoa văn đúc nổi được đúc trên quai thống còn có nhóm hoa văn khắc, các hoa văn này được khắc trực tiếp vào thân thống và được trang trí thành bốn nhóm họa tiết khác nhau chia các mảng trang trí trên thân thống thành bốn dải băng. Nhóm họa tiết hình rồng được trang trí đầu tiên tương ứng với dải băng thứ nhất. Rồng được khắc trong tư thế chuyển động từ trái sang phải, các nét khắc chi tiết, rõ ràng. Nhóm họa tiết thứ 2 và thứ 3 cũng tương ứng với dải băng 2 và 3. Đây là nhóm họa tiết chính giữa thân thống gồm: Họa tiết hoa chanh có cấu trúc một bông hoa 4 cánh nằm giữa 2 đường gờ nổi rộng 3cm, nổi cao 0,2cm. Tổng cộng có 28 bông hoa chanh được chia đều theo hai khu vực trang trí chính, cách đều bởi hai đôi quai, mỗi khu vực có 12 bông hoa. Đường ba via khuôn đúc đã chia số bông hoa thành 2 nhóm, mỗi nhóm 6 bông. Còn lại ở khoảng trống giữa 2 quai của một cặp có 2 bông hoa chanh. Họa tiết hoa chanh được xem là biểu tượng đặc trưng của nghệ thuật trang trí thời Trần. Băng thứ 3 với nhóm họa tiết trang trí cảnh (tích truyện) truyền thống của người Việt. Hình ảnh “vinh quy bái tổ” thể hiện truyền thống “uống nước nhớ nguồn”; hình ảnh “đấu kiếm”, “đánh vật”, “lễ hội” thể hiện tinh thần thượng võ và khát vọng hòa bình. Tất cả đều mang phong cách nghệ thuật truyền thống, thể hiện sự tiếp biến, đan xen chồng xếp những thành tố văn hóa đậm chất dân gian. Nhóm họa tiết cuối là hình ảnh cánh sen khắc xen kẽ cánh to, cánh nhỏ nối tiếp nhau tựa như một đài sen. Sen là biểu tượng của sự thanh cao, khiến cho chúng ta có cảm giác trung tâm đài sen đó là một biểu tượng quan trọng trong đời sống tín ngưỡng Phật giáo sâu đậm của cư dân thời Trần. Với hình thức độc đáo, thống được xem như sự hồi sinh của văn hóa trống đồng Đông Sơn trong nghệ thuật thời Trần.

 

Thống đồng thời Trần là hiện vật quý, mang giá trị văn hóa, nghệ thuật, có ý nghĩa lịch sử to lớn. Là sự kế thừa và tiếp biến văn hóa của nhiều thời kỳ. Qua đó, đã phản ánh được một phần giá trị tư tưởng, trình độ thẩm mỹ của thời đại. Cho ta thấy được những nét văn hóa trong đời sống sinh hoạt cũng như tính hữu dụng trong quá trình tồn tại của di vật.

 

Với những giá trị đặc biệt đó, Thống đồng thời Trần đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia theo Quyết định số 88/QĐ-TTg ngày 15/01/2020, là một trong năm Bảo vật hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Quảng Ninh.

 

 

 

 

 

Bài, ảnh: Đặng Hoa - BTQN