Bình gốm hoa sen thời Lý

Bình gốm hoa sen thời Lý tại Bảo tàng Quảng Ninh được công nhận là Bảo vật Quốc gia theo Quyết định số 2283/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ (Đợt 9, năm 2020).

Bình gốm hoa sen được làm từ cao lanh và đất sét trắng; người thợ kết hợp nhiều thủ pháp kỹ thuật khác nhau để tạo hình. Trong đó các bộ phận khác nhau được tạo hình bằng các phương pháp riêng, cuối cùng ghép lại thành một sản phẩm hoàn thiện trước khi phơi và tráng men. Dựa trên quan sát và các số liệu đo đạc, có thể thấy phần thân bổ múi của bình được tạo hình bằng phương pháp in khuôn phần thân múi hình cánh sen. Vai và miệng được tạo hình riêng và gắn vào thân bằng chứng của việc này là ở phần tiếp giáp giữa vai và thân bình vành hoa văn cánh sen nổi đè lên đường vẽ chìm trang trí trên thân bình. Dấu vết ở cổ và miệng bình cho thấy phần này được tạo hình trên bàn xoay. Sau đó hình cánh sen nổi ở vai được đắp, cắt, gọt tạo hình cánh sen kép. Hai bộ phận còn lại là quai bình và vòi bình được tạo hình riêng, nặn, khắc bằng tay và gắn vào sau cùng. Sản phẩm gốm mộc sẽ được phơi, sấy khô và tráng men. Sau khi được tráng men, hiện vật được xếp vào bao nung, đưa vào lò nung và tiến hành nung gốm trong các lò chuyên dụng.

Bình gốm có chiều cao tổng thể là 24,2cm; sâu lòng 21cm; đường kính miệng 14 cm, đường kính rộng nhất 32cm, đường kính đáy đế 15,8cm. Dày thân 0,9cm. Núm hình anh vũ dài 8,5cm, rộng 2,6cm; phần vòi hình đầu rồng dài 7cm. Trọng lượng bình gốm hoa sen nặng: 6.600 gram.

Bình gốm có cổ đứng, miệng hơi loe, mép miệng vê tròn, cổ ngắn, vai ngang, thân phình thót dần về đáy. Toàn thân bình tạo nổi 10 múi (mỗi múi nổi cong tạo hình như cánh sen đang ôm đài sen). Chân đế cao 1cm (mặt ngoài chân đế có đường chỉ nổi tạo ngấn, chân đế hình con tiện). Tổng thể bình tạo dáng nhìn giống bông hoa sen 10 cánh đang độ mãn khai. Các dải băng hoa văn, họa tiết hình thú chủ yếu được dùng trong trang trí mặt ngoài thân bình, cụ thể như sau: hoa văn cánh sen, họa tiết hoa văn đoạn thẳng ngắn song song, họa tiết hình thú - Đầu rồng, hình thú - Chim anh vũ…

          Căn cứ vào hình dáng, hoa văn trang trí và kích thước, bình gốm hoa sen được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo, tín ngưỡng. Bình gốm hoa sen là cổ vật vô cùng quý giá, không chỉ thể hiện trình độ kỹ thuật đỉnh cao của người thợ, thể hiện giá trị tiêu biểu mỹ thuật tạo hình được tạo tác hoàn hảo, mà bình gốm hoa sen còn là tác phẩm có tính nghệ thuật cao, có thể là vật dụng được dùng trong việc thực hiện nghi lễ tín ngưỡng tôn giáo thời Lý. Qua nghiên cứu loại hình, kỹ thuật chế tạo, có thể thấy bình gốm hoa sen thời Lý của Bảo tàng Quảng Ninh đặc biệt nổi bật lên giữa sưu tập các ấm gốm men thời kỳ này. Phong cách tạo hình độc đáo duy nhất, hài hòa, mang tính thẩm mỹ cao, đồng thời, chưa có một hiện vật thứ hai nào trùng lặp với phong cách tạo hình của bình gốm hoa sen này.