Vào thời Trần, Triều Khê thuộc đất thang mộc của An Sinh vương Trần Liễu, nhưng mãi đến thế kỷ XVIII, nơi đây vẫn còn là vùng đất hoang sơ ở vùng ven sông Kinh Thầy và sông Đạm Thuỷ, dân cư sống thưa thớt. Năm 1790, có 6 gia đình quê ở Kim Thành, phủ Kinh Môn, tỉnh Hải Dương đã tìm đến vùng đất này để sinh sống. Lúc đầu, họ ở khu vực thôn Đoàn Xá ngày nay, sau đó di chuyển đến bãi bồi ở vùng trũng ven sông Kinh Thầy (phía tây Đoàn Xá) khai hoang mở đất thành ruộng đồng cày cấy sinh sống. Cuộc sống dần ổn định, cư dân phát triển đông đúc, năm Đồng Khánh thứ 2 (1887) dân làng xin tách thành xã riêng, đã được tỉnh Hải Dương đồng ý, cho khắc riêng dấu triện là Triều Khê để tự lo làm ăn sinh sống, xã Triều Khê được hình thành từ đó (bia đá khắc năm Thành Thái thứ 4 - 1892 nói về sự kiện này).

 

 

Sau khi làng Triều Khê được thành lập, dân làng đã cùng nhau xây dựng một ngôi đình chung để làm nơi họp bàn công việc hệ trọng của làng, đến đền An Sinh, Đông Triều xin chân nhang các vị thần về đình để thờ vọng và tôn các vị thần đó làm Thành Hoàng làng. Xây dựng hai ngôi nghè để Thành Hoàng làng ngự và tổ chức lễ hội hàng năm của làng. Xây chùa để dân làng có chỗ khói hương cầu nguyện... Căn cứ theo Thần tích, Sắc phong và bài văn cúng tế thì đình Triều Khê thờ An Sinh vương Trần Liễu, vua Trần Anh Tông và hai vị cận thần của vua Trần Anh Tông là Đặng Tảo và Lê Trung, được phong thần là Phổ Hộ cư sỹ đại vương và Phổ Tế cư sỹ đại vương.

 

 

Đình Triều Khê lúc đầu được dựng bằng cột gỗ lim, lợp mái rạ, cách đình hiện nay khoảng 200m về hướng Đông Nam. Năm 1901, đình được chuyển về vị trí hiện nay, trên thượng lương vẫn còn dòng chữ Hán Nôm ghi lại năm xây dựng đình vào ngày 22 tháng 11, niên hiệu Thành Thái thứ 13 (1901).

Đình Triều Khê đã trải qua bao thăng trầm của lịch sử, có lúc được sử dụng vào việc khác, hậu cung của đình đã bị hỏng, hiện vật bị lưu lạc nhiều nhưng vẫn còn giữ được nguyên vẹn kiến trúc bên trong của 5 gian tiền đường với hệ thống vì kèo cột gỗ và các mảng chạm khắc trên bốn bức cốn rất có giá trị. Cả tám mặt của bốn bức cốn là tám đề tài trang trí khác nhau, mỗi bức mỗi kiểu tạo thành tám bức tranh khắc gỗ rất sống động và gần gũi với thiên nhiên. Năm tấm bia đá xanh lưu giữ tại đình ghi lại việc dân trong xã đóng góp tiền của trùng tu xây dựng đình và ghi lại việc dân trong bản xã xin được tách riêng thành xã Triều Khê, ba bát hương đá, một cối đá và nhiều tảng đá kê chân cột có đường kính 30-40cm. Tất cả đều được làm vào thời Nguyễn, chạm khắc công phu tỷ mỷ. Ngoài ra còn lưu giữ được một số tư liệu như: Hai sắc phong thời Nguyễn đề ngày 27 tháng 7 năm Khải Định thứ 9 (1924) phong cho Thành Hoàng làng Triều Khê, một quyển Thần tích, thần sắc và một quyển Hương ước của làng Triều Khê. Đây là cơ sở rất quan trọng khẳng định giá trị của đình Triều Khê.

Dân làng Triều Khê còn bảo tồn và duy trì được lễ hội chính của làng vào dịp 13-16/Giêng, 11-15/11 âm lịch và các hội lệ khác trong năm mang đậm dấu ấn của một vùng quê nông thôn Việt Nam ở vùng cửa sông, đó là nuôi lợn tế thần, tiễn thuyền rồng trên sông... Tất cả những nét riêng đó đã tạo nên sắc thái văn hoá riêng biệt của thôn Triều Khê, xã Hồng Phong, thị xã Đông Triều, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc Việt Nam.

Đình Triều Khê đã được UBND tỉnh Quảng Ninh xếp hạng là Di tích lịch sử văn hoá theo Quyết định số 4222/QĐ-UBND, ngày 28/12/2006. Hiện nay đình đang bị xuống cấp nghiêm trọng, rất cần được các cấp chính quyền, các nhà hảo tâm quan tâm chung tay tôn tạo sửa chữa./.

 

Bài, ảnh: Phan Thị Thuý Vân